Родительный падеж (ілік септік) существительных казахского языка, описание и примеры. Атау септік таблица
Местный падеж (жатыс септік) существительных казахского языка, описание и примеры.
Местный падеж (жатыс септік) казахского языка указывает на положение людей, предметов и событий в пространстве и во времени. Местный падеж (жатыс септік) отвечает на вопросы кімде? кімдерде? (у кого?), неде? нелерде? (в чём? у чего?), қайда? (где?), қашан? (когда?).
Вопрос қайда? может переводится как куда? и соответствовать форме направительно-дательного падежа (барыс септік) существительных казахского языка.
| Қазақ | Русский | Вопрос |
| Раушан лекция-да отыр | Раушан сидит на лекции | қайда? |
| Мен анам-да | Я у матери | кімде? |
| Сүйек тамақ-та | Кость в горле | неде? |
| Бұл келешек-те болады | Это произойдет в будущем | қашан? |
Существительные в местном падеже (жатыс септік) принимают окончания -да (-де), -та (-те), -нда (-нде):
- После звонких гласных -а, -ә, -е, -и, -ы, -і, -я (кроме -ы и -і в случаях притяжательной формы 3-го лица), звонких согласных -ж, -з или сонорных -й, -л, -м, -н, -ң, -р, -у, к нему прибавляются окончания -да/-де.
Қазақ Русский Аман-да билет бар у Амана есть билет Сен жаз-да бар Ты летом поезжай Сәлім-де кітап жок у Салима нет книги Нан дүкен-де Хлеб в магазине - Если конечный звук слова глухой согласный -к, -қ, -п, -с, -т, -шили оканчивается на звонкий согласный -б, -в, -г, -ғ, -д, то к нему прибавляются окончания -та/-те.
Қазақ Русский Максұт-та екі бала бар у Максута есть двое детей Ол орындық-та отыр Он/а сидит на стуле Ол кереует-те жатыр Он/а лежит на кровати Кенес-те бір бала у Кенеса один ребёнок - В случаях притяжательной формы третьего лица с аффиксами -ы/-і, -сы/-сі после корня слова, прибавляются окончания -нда/-нде.
Қазақ Русский Айша әке-сі-нде турады Айша живет у своего отца Кітап Балымның іні-сі-нде Книга у младшего брата Балыма Тек қана компьютер оның бас-ы-нда! Только компьютер в его/её голове! Екі сайт Асқардың аға-сы-нда Два сайта у старшего брата Аскара
В казахском языке местный падеж (жатыс септік) обозначает:
- Место нахождения лица или предмета:
Қазақ Русский Самархан Москва-да турады Самархан живет в Москве Киімдер шкаф-та ілулі тұр Одежда висит в шкафу Ақша Серғазы-да Деньги у Сергазы Кілем еден-де жатыр Ковёр лежит на полу - Время действия и состояние предмета:
Қазақ Русский Жаз-да ауылға барамыз Летом поедем в аул Кеш-те театрда боламыз Вечером будем в театре Асқар түн-де үшады Аскар улетает ночью Лекция тоғыз-да басталады Лекция начинается в девять - Возраст человека:
Қазақ Русский Володя жиырма-да Володе двадцать лет Наташа он сегіз-де Наташе восемнадцать Абай елу бір-де Абаю пятьдесят один год Талғат он бес-те Талгату пятнадцать лет
tili.softmaker.kz
Родительный падеж (ілік септік) существительных казахского языка, описание и примеры.
Родительный падеж (ілік септик) существительных казахского языка отвечает на вопросы кімнің? кімдердің? (чей? чья? чьё?), ненің? нелердің? (чего?) и используется для обозначения принадлежности.
| Қазақ | Русский | Вопрос |
| Аман-ның кіта-бы | книга Амана | кімнің? |
| бала-ның доб-ы | мяч мальчика | кімнің? |
| колхоз-дың ферма-сы | колхозная ферма | ненің? |
| өзен-нің су-ы | речная вода | ненің? |
Родительный падеж (ілік септік) имеет окончания: -ның (-нің), -дын, (-дің), -тың (-тің).
| Слово оканчивается на | Пример | Аффикс |
| Сәуле-нің пальто-сы (пальто Сауле).Наташа-ның етіг-і (сапоги Наташи). | -ның (-нің) |
| Асқар-дың үй-і (дом Аскара).Күз-дің орта-сы (середина осени). | -дың (-дің) |
| Клуб-тың іш-і (в клубе).Иванов-тың кіта-бы (книга Иванова). | -тың (-тін) |
Существительные в родительном падеже (ілік септік) в предложении являются опредслением (анықтауыш) и стоят перед определяемым словом (анықтайтын сөздің алтына). Определяемое слово употребляется в притяжательной форме. Определяемое слово приобретает притяжательный аффикс 3-го лица -ы/-і, -сы/-сі.
| Қазақ | Русский | Аффикс |
| Бақыт-тың кітаб-ыАхмет-тің қарындаш-ы | Книга БахытаКарандаш Ахмета | -ы |
| Есет-тің дәптер-іАман-ның адрес-і | Тетрадь ЕсетаАдрес Амана | -і |
| Нұрлан-ның аға-сыӘмі-дің бала-сы | Старший брат НурланаРебёнок Амира | -cы |
| Анар-дың әже-сіОмар-дың іні-сі | Бабушка АнарыМладший брат Омара | -cі |
При написании дат аффикс родительного падежа (ілік септік) прибавляется к названию месяца, а притяжательный аффикс к числу:
| Қазақ | Русский |
| қантар-дың бір-і | первое января |
| ақпан-ның екі-сі | второе февраля |
| наурыз-дың үш-і | третье марта |
| наурыз-дың үш-і | третье марта |
| сәуір-дің төрт-і | четвертое апреля |
| мамыр-дың бес-і | пятое мая |
| маусым-ның алты-сы | шестое июня |
| шілде-ның жеті-сі | седьмое июля |
| тамыз-дың сегіз-і | восьмое августа |
| қыркүйек-тің тоғыз-ы | девятое сентября |
| қазан-ның он-ы | десятое октября |
| қараша-ның он бір-і | одиннадцатое ноября |
| желтоқсан-ның он екі-сі | двеннадцатое декабря |
tili.softmaker.kz
Винительный падеж (табыс септік) существительных казахского языка, описание и примеры.
Винительный падеж (табыс септік) казахского языка по своему значению соответствует русскому винительному падежу без предлога и в предложении выступает в качестве прямого дополнения. Винительный падеж (табыс септік) отвечает на вопросы: кімді? кімдерді? (кого?), нені? нелерді? (что?).
| Қазақ | Русский | Вопрос |
| аудитория-ны | аудиторию | нені? |
| газет-ті | газету | нені? |
| студент-ті | студента | кімді? |
| Алма-ны | Алму | кімді? |
Существительные в винительном падеже (табыс септік) принимают окончания -ды (-ді), -ты (-ті), -ны (-ні), -н:
- Если конечный звук слова звонкий -у/-ю, -ж/-з или сонорный -й, -л, -м, -н, -ң, -р, -у, то к нему прибавляются окончания -ды/-ді.
Қазақ Русский нан-ды кес режь хлеб Ол пияз-ды кесіп жатыр Она режет лук үй-ді көр осмотри дом Олар кілем-ді жасап отыр Они делают ковёр - Если конечный звук слова глухой согласный -к, -қ, -п, -с, -т, -ш или оканчивается на звонкий согласный -б, -в, -г, -ғ, -д, то к нему прибавляются окончания -ты/-ті.
Қазақ Русский Бақыт-ты көрдім Я видел Бахыта Досан ағаш-ты балтамен жарды Досан разрубил дерево топором Ермек-ті шақырдым Я пригласил Ермека Лиза сүт-ті дүкеннен сатып алды Лиза купила в магазине молоко - Если конечный звук гласный -а, -ә, -е, -и, -ы, -і, -я (кроме -ы и -і в случаях притяжательной формы 3-го лица), то к нему прибавляются окончания -ны/-ні.
Қазақ Русский Сәуле телеграмма-ны почтаға апарды Сауле отнесла на почту телеграмму Мен тапсырма-ны жасап отырмын Я делаю задание Мен дәрі-ні жасап отырмын Я делаю лекарство Ол терезе-ні ашты Он открыл окно - В случаях 3-го лица формы принадлежности к нему прибавляется окончание -н.
Қазақ Русский Айман маған дәптері-н берді Айман дала мне свою тетрадь Программист саған скрипті-н жазды Программист написал тебе скрипт Олар мұғалімі-н ықыласпен тыңдап отыр Они внимательно слушают учителя
tili.softmaker.kz
Жеті септік - дошкольное образование, уроки
Ақмола облысы Степногорск қаласы
С.Сейфуллин атындағы №5 көпсалалы мектеп-лицейінің
бастауыш сынып мұғалімі
Сулейменова Анаргуль Серикбаевна
Сабақтың тақырыбы: «Зат есімнің септелуі»
Сабақтың мақсаты: а) Зат есімнің септелуі туралы түсінік бере отырып, септік жалғауларымен таныстарып, олардың сұрақтарын меңгерту.
Оқушылырды ұқыптылыққа, табандылыққа, байқағыштыққа, зеректікке баулай отырып, әдемі жазуды талап ету арқылы көркемдікке тәрбиелеу.
б) Жаттығулар орындату барысында шығармашылық пен танымдық біліктер мен дағдыларын ой-өрістерін одан әрі дамыту.
Сабақтың түрі: аралас сабақ
Сабақтың әдісі: ой қозғау, жаңа тақырыпты таныстыру сабағы.
Көрнекілігі: интрактивті тақта
Сабақ барысы:
Ұйымдастыру бөлімі: Сәлеметсіздар ме,балалар?(оқушыларды сабаққа даярлап, назарын сабаққа аудару) : Өлеңмен ашу.
Қазақ тілім-өз тілім, ана тілім,
Абай, Мұхтар сөйлеген дана тілім.
Қастерлейді ұл-қызың мәңгі сені,
Болашағым, бақытым, дара тілім.
-Міне, балалар, кемеңгер, ғұлама ақындарымыздың тілі- туған тіліміз қазақ тілі сабағы.
Психологиялық дайындық
Жарқырап күн де ашылды,Айналаға нұр шашылды.Қайырлы күн! Біз көңілді баламыз,Қайырлы күн!Сәлемдесіп аламыз.Мақсатымыз- білім алу,Міндетіміз- еңбектенуЕңбектену арқылы“5 “- ке қолды жеткізу!
Үй тапсырмасымен жұмыс: Балалар, бүгін сіздер сабаққа жақсы қатысып, сапалы білім аласыздар.Білім ордасының төрінен орын аласыздар.Іске сәт. Ережелерді жатқа сұрау.
Жаңа сабақ
Математика сабағымызда алған көбейту кестесі арқылы білімізді тексеріп алайық
Көбейту кестесі
| 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | |
| 2 | З | Ң | ||||||
| 3 | А | С | ||||||
| 4 | Т | І | Е | |||||
| 5 | Е | І | ||||||
| 6 | С | Н | П | У | ||||
| 7 | І | М | Т | |||||
| 8 | Е | Л | ||||||
| 9 |
| 4 | 9 | 16 | 20 | 18 | 14 | 35 | 30 | 24 | 12 | 27 | 32 | 36 | 49 | 64 | 72 | 54 | 45 |
| З | А | Т | Е | С | І | М | Н | І | Ң | С | Е | П | Т | Е | Л | У | І |
а) Өзім жетігеннің суретін көрсетіп:
Сұрақтар шығып отырады.
-Бұл-көне ұлттық музыкалық аспап, қазір мен сендерге осы аспапқа қатысты бір ертегі айтпақпын. «Ертеде Зат есімнің жерінде Септік деген қария болыпты.Оның 7 ұлы болыпты. Бір жылы елде жұт болып, елді ашаршылық Септік қарияның үйіне де келіп жетіпті де, ол ұлдардарынан айырыла бастапты.Атау атты ұлы қайтыс болғанда шал ағашқа аттың қылын ішек орнына керіп тағыпты да,кім?не?деп үнсіз егіліпті. Ай өткен соң Ілік деген баласы өлгенде тағы бір ішек тағып: ненің зияны, кімнің көзі тиді екен?-деп егіледі.Ай өткен соң Барыс атты ұлы дүниеден өтеді. Сонда шал тағы да үшінші ішекті тағып: «Кімге айтып жылайын,неге ғана өлді екен?»-деп жоқтау айтыпты.Табыс атты ұлы дүниеден өтеді. «Нені айтып, кімді қорғайын»-дейді.Жатыс атты ұлы да аштықтан өлгенде «Кімде кетті обалың, неде жатып көз жұмдың?»-деп бесінші ішек тағып егіледі. Шығыс атты ұлы да аштықтан өлгенде, сонда алтыншы ішек тағылып: «Неден қайтыс болдың, кімнен сені сұраймын?»- деп егіледі.Ал жетінші Көмектес те сол ашаршылықтан қайтыс болғанда «Кіммен өмір сүрмекпін, енді немен шұғылданамын?»-деп жоқтау айтып егіледі.
Содан 7 ішек, 7 тиек тағылып Жетіген аспабы пайда болыпты»
-Енді осы сұрақтарды Жетіген сөзіне қоямыз.
- Не? – Жетіген
- Ненің?- Жетігеннің
- Неге?- Жетігенге
-Нені?- Жетігенді
- Неде?- Жетігенде
- Неден?- Жетігеннен
- Немен? – Жетігенмен
Сұрақтар қою арқылы еске түсіру
Сонымен балалар септік жалғауы дегеніміз не?
Зат есімнің септелуі дегеніміз не?
Ереже. Сөйлемдегі сөздерді бір-бірімен байланыстыру үшін жалғанатын жалғауларды септік жалғаулары деп атаймыз. Қазақ тілінде жеті септік бар: атау, ілік, барыс, табыс, жатыс, шығыс, көмектес.
Зат есімнің септік жалғаулары арқылы өзгеруін зат есімнің септелуі дейміз. Таблица бойынша түсіндіру.
Дәптермен жұмыс.
1жаттығу Флипчарт ашу
1.Туған жерді құрметтеу –азаматтықтың белгісі.2. Ананың ақ сүтін ақтау-әркімнің парызы. 3.Дастарқанның үстінде әдептілік белгісі сақтаған дұрыс. 4.Үйге келген адамды төрге шығарады.5.Ұста ның балғасы сатылмайды және жоғалтпай ұстайды.
«Аукцион» ойыны Флипчарт ашу
Домбыра, сағаты, ойыншығым, мұғалім, балапан, кітабың сөздерін септеу, жай және тәуелдеп септеу
5 жол өлең құрастыру
1.Зат есім
2.Сын есім
3.Етістік
4.Сөйлем
5.Мағыналас сөз
Жоғалған сөздер
Жанармай мен жағармай ............ алынады.Бұл шипажайда адамдар.......... емделеді.өнерлі .............. жүзеді.Алыстан ............. биік шыңдары көрінеді.
Керекті сөздер Өнерлі,мұнайдан ,таудың,қымызбен,
2- жаттығу Флипчарт ашу
Бұғы-жануарлардың үлкен тобы. Олар қатал табиғатқа бейімделген.Бұғылар қыста қарға батпай жүре алады. Өйткені олардың жалпақ тұяқтары қарда, батпақта, сазда еркін қозғалуға мүмкіндік береді. Бұғылардың жүні де ерекше, жылуды жақсы ұстайды. Олар суда да жүзе алады.
Сергіту сәті. Тылсым сан
70-3 / 1-2/ 60-2/ 7-1/ 3-1/й
40-3/ 2-1/ г /7-4/
қ/ 60-1/ й/ 40-2 / 4-3/ 90-5/ д/ 20-3
Жауабы: Тіл жүйрігі қайырады.
3-жаттығу. Сөз құрамына талда. Түбірі мен қосымшасын тап.
Жоталардан, күннен, гүлден.
Семантикалық карта.
| Сөздер | Атау септік | Ілік септік | Барыс септік | Табыс септік | Жатыс септік | Шығыс септік | Көмектес септік |
| Бөлмеде, құмда, Айданада | |||||||
| Айжанмен, кітаппен, әжемен | |||||||
| Оқушы, кітап, ағаштар | |||||||
| Шеңберді, саңырауқұлақты, Әсемді | |||||||
| Балапаннан, Әкеден, мектептен | |||||||
| Суретшінің, ағаштың, оқушылардың | |||||||
| Ауылға, мектепке, Сәулеге |
Сабақты бекіту. Тест жұмысы.
1.Қазақ тілінде неше септік бар?
а) 6 в) 7 с) 5
2.Сөйлемнен шығыс септігінде тұрған сөзді тап:
Кеше Сәуледен хат келді.
а) Сәуледен в) келді с) кеше
3. Шығыс септігінің сұрақтарын тап.
а) кімде? неде? в) кімнің? ненің? с) кімнен? неден?
4. Табыс септігінің жалғауларын тап:
а) - да, - де, -та, -те в) –дан, -ден, -тан, -тен
с) –ны, -ні, -ды, -ді, -ты, -ті
5. Ілік септігінде тұрған сөзді тап.
а) мектептен в) мектепте с) мектептің
6.Атау септігінің сұрақтарын көрсет.
а) кім?не? в)кімге? неге? с)кімді?нені?
7.Мына сөздер қай септікте тұр?Азаттың,кітаптың.
а)барыс септік, в) ілік септік с) көмектес
Жауаптары.
1.в 2.а 3.с 4. С 5.с 6а 7.в
Ұяшықтар арқылы сабақты бекіту.
1.Зат есімнің септелуі дегеніміз не?
2.Қазақ тілінде неше септік бар?
3.Ілік септігінің сұрақтарын ата.
4.Көмектес септігінің сұрақтарын ата.
5.Көйлекті сөзі қай септікте тұр?
6.-ға,ге, қа,ке, ненің жалғаулары?
Сабақты бағалау.
Мадақтау.
Өте жақсы қатысқан оқушылардың аттарын атап, сыйлықтар табыс етемін.
Сабақ аяқталды.Сау болыңыздар!
kopilkaurokov.ru
Жатыс септік – Ustaz.info – әдістемелік порталы
Биримжанова Айнур
Мақсаты: 1. Зат есімнің септелуі туралы түсініктерін кеңейту. Септік жалғауларын және сұрақтарын толық меңгерту. Жатыс септіктегі сөздердің қандай сұрақтарға жауап беретінін және оның жалғауларымен таныстыру.2. Оқушылардың сабаққа деген қызушылығын арттыру, сөздік қорын күнделікті сөйлеу тілін дамыту.3. Ұйымшылдыққа, достыққа, адамгершілікке тәрбиелеу.Сабақ түрі: жаңа сабақ
Әдіс – тәсіл: түсіндіру, сұрақ – жауапКөрнекіліктері: интерактивті тақта, суреттер, таблица, сызбалар.
I. Ұйымдастыру кезеңі:
Қазақ тілі – өз тілім, ана тілім.
Абай, Мұхтар сөйлеген дана тілім.
Қастерлейді ұл-қызың мәңгі сені,
Болашағым, бақытым, дара тілім – дей келе сабағымызды бастаймыз!
Оқушылардың назарын сабаққа аудару.– Балалар, бүгінгі сабағымызға қонақтар келіп отыр. Олар ұстаздар. Ендеше бүгінгі келіп отырған қонақтарға өзіміздің білімдерімізді, тәртібімізді көрсетейік.Оқушыларды үш топқа бөлу 4 оқушыдан (Ауыл атауларын таңдау арқылы)
І топ «Атау септік ауылы»
Жалғау бермей әйтеуір Атауды дара бөліпті.
Тұңғыш ұлы «Атауға»
Кім? Не? Сұрағын беріпті.
ІІ топ «Ілік септік ауылы»
Кең дүниені бөледі,
Екі сұрақ ұсынып
Кімнің? ненің? дегені.
ІІІ топ «Барыс септік ауылы»
Барыс болса жарқылдап
3 сұрақтан қалыпты.
Кімге? Неге? Қайда? деп
Жұлдыз болып жаныпты.
-ға, -ге, -қа, -ке, болам де
4 жалғаумен қалыпты.
- Үй тапсырмасы:– Үйге қандай тапсырма берілді?131 беттегі 61 – жаттығу сурет бойынша әңгіме құру. Әңгімеде табыс септігінің сөздері кездесетін болсын.
Жазған сөйлемдеріңді ауызша оқып шығамыз. Сөйлемдерін талдату.Өткен сабақта қандай септікті өттік?– Табыс септік (кімді? Нені? Кімдерді? Нелерді? )
Қосымша мағлұмат: Ертегі Септік
«Ерте – ерте ертеде, ешкі жүні бөртеде, зат есімжерінде, қазақ тілі елінде Септік деген шал болыпты. Елде жұт болып, ашаршылық жайлапты. Бұл ашаршылық Септік шалдың үйіне де келіп жетіпті. Атауатты ұлы қайтыс болғанда шал ағашқа аттың қылын керіп, тиегінің орнына қойыпты да, үнсіз егіліпті. Ай өткен соң Ілік деген ұлы өлгенде тағы бір ішек тағып, «ненің зияны, кімнің көзі тиді екен?» — деп егіледі.
Ай өткен соң Барыс атты ұлы дүниеден өтеді. Сонда шал тағы үшінші ішек тағып «кімге айтып жылайын неге ғана өлді екен?» — деп жоқтау айтады. Табыс атты ұлы өлгенде «нені айтып, кімді ғана қарғайын?» — дейді. Жатыс атты ұлы да аштықтан өлгенде ағашқа бесінші ішек тағылып, «неде, кімде екен себебі? – деп жылайды. Шығыс ұлы да қайтыс болады, алтыншы ішек тағылып «неден қайтыс болдың, кімнен сені сұраймын? » — деп егіледі. Көмектесі де сол ашаршылықтан қайтыс болғанда «кіммен өмірсүрмекпін, немен енді шұғылданамын?» — деп жоқтау айтып егіледі. Содан 7 ішек, 7 тиек тағылып «жетіген» аспабы пайда болыпты. Осы аспап арқылы Шал мұңын халыққа жеткізген деседі.
Ендеше «бәйге» ойыны арқылы өткен сабақтарда алған білімдерімізді тексерейік.Дайынбыз ба?«Бәйге» ойыны.с. ж. 30 – Сөйлемдегі сөздерді бір – бірімен байланыстыру үшін жалғанатын жалғауларды қалай атаймыз? (Септік жалғаулары деп атайды)с. ж. 10 – Зат есімнің септелуі дегеніміз не? (Зат есімнің септік жалғаулары арқылы өзгеруін зат есімнің септелуі дейді)орта. 40 – Атау, ілік септіктері қандай сұрақтарға жауап береді? (Ата септік: Кім? Не? Ілік септік: Кімнің? Ненің?)орта. 20 – Барыс септіктің сұрақтары мен жалғауларын ата. ( Кімге? Неге? Қайда? Ға, ге, қа,ке)оң. ж. 30 – Табыс септіктегі сөздерге қандай сұрақтар қойылады? (кімді? Нені? Ны,ні,ды,ді, ты,ті)оң. ж. 10 – Қазақ тілінде неше септік бар? (7 септік)
III Жаңа сабақТірек сызбамен жұмыс.СептіктерАтау септік, Ілік септік, Барыс септік, Табыс септік, Жатыс септік, Шығыс септік, Көмектес септік
– Қай септіктермен жұмыс жүргіздік?– Атау, ілік, барыс, табыс септіктерімен. Дұрыс айтасыздар. Бүгін біз келесі септікпен таныс боламыз.
Ерте, ерте, ертеде
Мінезі суық қаталдау
«Қазақ тілі» атанған
Хан патшасыболыпты.
Киіз үй тігіп жайлауға
Қыр басына қоныпты.
Септік деген атаның
Жеті ұлы болыпты.
Жетеуі де ер жетіп,
Білімімен жаныпты.
Ақылымен жетектеп
Сара жолға түсіпті.
Қазақ тілдің ұрпағы
Әкесіне сеніпті.
Жетуіне қаз-қатар
Жеті үй тігіп беріпті.
Қатаң тәртіп қағида
Білімсізді жойыпты.
Сұрақтар мен жалғауын, Жатыс септікпен таныс болыңдар
Жатыс болса бүгінде,
Кімде? Неде? сұрағы.
-да,-де,-та,-те, боп
Жабыстырып қойыпты.
Бүгінгі сабақта жатыс септігімен жұмыс ж
ustaz.info
Сабақтың тақырыбы: Зат есімнің септелуі
Қазақ тілі
7-сынып
Сабақтың тақырыбы: Зат есімнің септелуі
Сабақтың
білімділік мақсаты: Зат есімнің септелуі туралы түсінік беру. Септік жалғауларының белгілі бір грамматикалық мағына үстейтіндігін меңгерту.
дамытушылық мақсаты: сөйлеу дағдыларын жетілдіру, тілін дамыту, қызығушылықтарын арттыру;
тәрбиелік мақсаты: : адамгершілік тәрбие беру, таза ,әдемі жазуға баулу.
Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақ
Әдісі: баяндау, пікірлесу, түсіндіру, талдау, ішінара ізденіс.
Сабақтың көрнекілігі: кесте, слайдтар
Пәнаралық байланыс: әдебиет
Сабақтың барысы.
1.Ұйымдастыру кезеңі.
2. Үй тапсырмасын сұрау.
40-жаттығу.
Оңаша және ортақ тәуелденген зат есімдерді қатыстыра отырып, «Қазақстан баспанасы- киіз үй» атты мәтін құрастыру.
Септік аттарының өзі яғни, атау, ілік, барыс, табыс, жатыс, шығыс, көмектес - өздерінің аттарын ашады. Бұл қазақ тіліндегі жеті септік. Олардың сұрақтары және септік жалғаулары бар екендігін сендер бастауыш сыныпта танысқан едіңдер. Соларды еске түсіріп көрейік.
Ілік септігі – сөздердің бір – бірімен іліктестігін көрсетеді.
Мысалы, кімнің кітабы? Асанның кітабы.
Барыс септігі – бару деген мағынаны білдіреді.
Мысалы, кімге бардың? Асанға бардым.
Табыс септігі – табу деген ұғымды білдіреді.
Мысалы, кімді көрдің? Асанды көрдім.
Жатыс септігі – орын, мекен дегенді білдіреді.
Мысалы, қайда болдың? Мектепте болдым.
Шығыс септігі – шығу деген мағынаны білдіреді.
Мысалы, неден оқыдың? Кітаптан оқыдым.
Көмектес септігі – жәрдемдесу, көмек ету деген ұғымды білдіреді.
Мысалы, кіммен таныстың? Асанмен таныстым.
Зат есімнің септік жалғаулары
Септіктердің аты
Сұрақтары
Септік жалғаулары
Атау септік
Кім? не?
Ілік септік
Кімнің? Ненің?
- ның, - нің, - дың, - дің, - тың, - тің
Барыс септік
Кімге? Неге? Қайда?
- ға, - ге, - қа, - ке
Табыс септік
Кімді? Нені?
- ны, - ні, - ды, - ді, - ты, - ті
Жатыс септік
Кімде? Неде?
- да, - де, - та, - те
Шығыс септік
Кімнен? Неден?
- нан, - нен, - дан, - ден, - тан, - тен
Көмектес септік
Кіммен? Немен?
- мен, - бен, - пен
Сонымен септік жалғау зат есімге жалғанғанда, оған белгілі бір грамматикалық мағына үстеп, сөйлемде она басқа сөздермен байланысқа түсіреді.
Тәуелденген зат есімнің септелуін жай септеумен салыстырғанда барыс, табыс, жатыс септіктерінде айырмашылық бар.
Септіктер
Тәу.жалғаудың І,ІІ жақтарынан кейін
Тәу.жалғаудың ІІІ жағынан кейін
Атау септік
Ілік септік
-ның,-нің
-ның,-нің
Барыс септік
-а,-е
-на,-не
Табыс септік
-ды,-ді
-н
Жатыс септік
-да,-де
-нда,-нде
Шығыс септік
-нан,-нен
-нан,-нен
Көмектес септік
-мен
-мен
Суретте көрсетілген ұлттық аспаптармен таныс болып, септеңдер.
Мәтінмен жұмыс.
41-жаттығу.
Тапсырма.Өлең мәтінін рөлге бөліп оқу. Әр септіктің сұрақтары мен жалғауларын естеріңе түсіріңдер.
42-жаттығу
Тапсырма. Өлеңді көшіріп жазып, септік жалғаулы сөздердің қай септікте тұрғанын ажыратыңдар.
«Септеу эстафетасы» ойыны.
Шарты: Тақтаға үш қатардан үш оқушы шығып, берілген зат есімді септейді. Қайсысы бұрын аяқтаса, қатесіз орындаса, жеңімпаз болады. Септіктердің орны ауысып кетпеу және жалғаулары дұрыс жалғануы керек.
Отан, баласы, әжесі, ата, ел.
47- жаттығу. Берілген көмекші сөздердің негізгі сөздермен тіркестіріп, сол тіркесті қатыстырып сөйлем құраңдар.
Маң, қас, орта, үст, аст, іш, шет, қыр.
Үлгі: Ауылдың маңы көкорай шалғын. (Маңы- көмекші есім, ол ауылдың деген сөзбен байланысып тұр.)
46-жаттығу. Көп нүктенің орнына қажетті септік жалғауын қойып жазып, қай септік екенін анықтаңдар.
Жазғытұрым қалмайды қыстың сызы,
Масатыдай құлпырар жердің жүзі.
Жан-жануар, адамзат аңталас,
Ата-анадай елжірер күннің көзі.
Жаздың көркі енеді жыл құсымен,
Жайраңдасып жас күлер құрбысымен,
Көрден жаңа тұрғандай кемпір мен шал,
Жалбаңдасар өзінің тұрғысымен.
(Абай)
Сабақты қорытындылау.
Септік жалағулардың ерекшеліктері неде?
Зат есімнің сөйлемдегі қызметі септік жалғаумен тікелей байланыстылығын қалай дәлелдейміз?
Көмекші есімдердің мағыналық қызметі жағынан қандай ерекшеліктері бар?
Үйге тапсырма.
45-жаттығу.
Төмендегі сөздерге барыс септігінің жалғауын жалғап көшіріңдер, ол жалғаудың неліктен түрліше болғанын түсіндіру.
47-жаттығу.
Ережені оқу.
infourok.ru
Урок казахского языка "Табыс септік"
КГУ «Ново –Жизненская основная средняя школа»
отдел образования Шемонаихинского района
Шаитова Ж.С.
Сабақ тақырыбы: Табыс септікСабақ мақсаты: 1. Білімділігі:Оқушыларға қазақ тіліндегі септіктерді меңгерту, сұрақтары мен жалғауларын жаттату.Табы септігінің тұрлаусыз мүше ретінде жұмсалатын білдіру.Табыс септігінің басқа септіктерден ерекшелігіне тақталау.2. Дамытушылығы: өткен сабақтармен байланыстыра білу, сөздік қорын, ойлау қабілетін дамыту.3.Тәрбиелігі: жеке тұлғалық, жолдастық көмекке баулу.Пәнаралық байланыс: ана тілі, дүниетануСабақ барысы:І. ҰйымдастыруСабаққа әзірлік. Сабақ ерекшеліктеріне тоқталу.- Балалар, қазір қай мезгіл?- «Қыс мезгілі».
- Қыста жерде не жатыр?
- Қыста жер беті ақ көрпеге оралады.Міне, қыстың екінші айы, яғни бүгін қысқы орманға серуенге шығайық. Серуенге шығуға дайынсыңдар ма? Ендеше дайындықтарыңды тексеру үшін үй тапсырмасын тексеріп алайық.ІІ. Үй тапсырмасын тексеру. (3-4 оқушыдан сұрау)Дайындықтарыңды тексердік. Дайын екенсіңдер. Септігі туралы білімімізді толықтырамыз. Қазақ тілінде 7 септік түрі бар. Атау септік ойдың, іс-әрекеттің иесін білдірді.Бала(кім?) жүгірді.Ілік септік зат кімнің меншігі екенін, не нәрсеге тән екенін білдіреді: Асқардың(кімнің?) қаламы.Барыс септігі іс қимылдың бағытын,мекенін, мезгілін білдіреді: Мектепке (қайда?)барды.Табыс септігі іс-қимылдың объектісін білдіреді, яғни затты нұсқайды: суретті(нені?) көрді. Жатыс септік іс-қимылдың орнын, мекенін, мезгілін, кімде екенін білдіреді:тауда (қайда?) өседі.Шығыс септік заттық мағынаны, затт істелу тегін, әрекеттің шығуын көзін,мезгілін, мекенін білдіреді: үйден (қайдан?)шықты. Көмектес септігі іс-қимылдың амалын, істелу құралын, бірлестікті білдіреді: Асқармен(кіммен?) бірге істеді.
ІІІ. Жаңа сабақ
| 600:10-30 | 5*6+30 | 100:20 | 5+5*2 | 40*2+10 | 5*6+50
| 120:4+20 | 180:2-20 | 600:10-30 | 200:5+30 | 400:200 |
| 2-әріп | 1әріп | 1әріп | 3әріп | 4әріп | 1әріп | 1-әріп | 4-әріп | 2-әріп | 5-әріп | 2-әріп |
Жауабы: ТАБЫС СЕПТІК. Дұрыс бүгінгі сабағымыздың тақырыбы «Табыс септік (Винительный падеж )»
1) После всех сонорных и звонких ж з окончания первой строки таблицы (ды/дi): тауды – гору, жұлдызды – звезду, орамалды – платок, қолшатырды – үйдi – дом, кiлемдi – ковёр, үстелдi – стол, жердi – землю қаламды әкел – ручку принеси, теледидарды көр – телевизор смотри қағазды толтыр – бумагу заполни, сағызды шайна – жевачку жуй жұмысымды – мою работу, хатыңды – твоё письмо, алмаңызды – Ваше суретiмдi – мою картину, шелектерiмiздi – наши вёдра, әкеңдi – твоего тапсырмаларыңды тексер – твои задания проверь, менiң кiтабымды алма – мою книгу не бери 2) Окончания второй строчки таблицы (ты/тi) следуют после глухих согласных и б в г д: орындықты – стул, тамақты – еду, тасты – камень, ағашты – дерево шелектi – ведро, үтiктi – утюг, көйлектi – платье, мектептi – школу суретті ал – картину возьми, кітапты бер – книгу дай 3) После гласных окончания третьей строчки таблицы (ны/нi): айнаны – зеркало, шанышқыны – вилку, жүлденi – приз, кеменi – корабль ботқаны пісір – кашу приготовь, терезені жу – окно вымой алманы бер – яблоко дай, тәрелкені апар – тарелку унеси
Табыс септiк – винительный падеж.
табу – находить, табыс – доход, достижение, успех Здесь давайте рассуждать так: чего ты достиг? и что теперь имеешь? или что ты нашёл? (взял машину, купил дачу, принёс галстук), и соответственно вопросы: кiмдi? (кого?), ненi? (что?). Таким образом мы связали перевод слова "табу" – "находить", но "потерять" что-либо будет в том же падеже:))), главное, чтобы существительное отвечало на вопросы кого? что? (вытер пол, потерял очки, забыл тетрадь). В принципе, это тоже находки-достижения, только с отрицательным оттенком:))). Окончания – ды/дi, ты/тi, ны/нi, н.Запоминаем: табу – находить табыс – достижение табыс септiк – винительный падеж
Ал, ендеше серуенге кеттік. Алдымызда үлкен ағаш тұр. Өзі бір жәй ағаш емес-ау деймін. Жақындап көрейік. шынымен діңінде конверт тұр. Оның қасында сауысқан тұр. Неге сауысқаннан басқа құс жоқ?Мынау не конверт екен? Ағашқа өрмелеп конвертті алайық.(конвертті ашып, хатты оқиық)Мен сиқырлы ағашпын. Мына сауысқанға тапсырма беріп едім. Ол орындай алмай тұр. Оған көмектесетін құстар әлі жылы жақтан келмеген екен.Сендер көмектесе аласындар ма?Менің тапсырмам: Берілген сөздерді септе:
Атау септік су гүлдер
Ілік септік су-дың гүлдер-дің
Барыс септік су-ға гүлдер-ге
- Балалар, біз сауысқанға көмектестік. Сауысқан не дер екен?(Жарайсыңдар, балалар, рахмет!)- Серуенімізді жалғастырып, әрі қарай жүріп кетеміз. Мәссаған, мына аппақ қардың үстінде іздер ненің ізі (аңдардың)Сауысқанның тапсырмасы: 1. Жанар, Әсем, Алма, Болат, Сәуле, Жапар.
Составьте таблицу:
| Iлiк септiк(-дың/-дiң, -тың/-тiң-ның/-нiң) | Барыс септік (-ға/- ге,-қа/ ке,-на/ -не) |
| Жанардың | Жанарға |
Балалар әрі қарай серуенімізді жалғастырайық- Енді алдымыздан қоян шықты- Балалар қоянның қыста түсі неге ақ?- Бұл жауынан қорғану үшін қажетБіздің келетінімізді сезгендей ол да тапсырма дайындап қойыпты.Сергіту сәті 1,2,3 1,2,3 Ал, қанеки ұш, Ал қанкеи ұш 4,5,6,7 4,5,6,7 Анау шеті, мынау шеті 8,9,10, 8,9,10 Ал канеки қон. Ал қанеки қон Асықпаңдар, саспаңдар Бәрін қайта бастаңдар
Қоянның тапсырмасы Балалар, қоян бізге бірдеңе айтқысы келіп тұрҚоян:Балалар сіздерге рахмет. Туған жердің табиғатын қорғай біліңдер.- Мынау қандай құс?Ол қыста қалатын құс (құр)Ол да бізге тапсырма бергісі келіп тұр. Атау:
Барлығыңа үлгі болар, қарақтар,
Байсалды да, ақылды да Марат бар.
Ілік:
Жеке басым ең алдымен Мараттың
Жасы үлкенді сыйлағанын жараттым.
Барыс:
Сенбейсің бе, күнделікті парақта:
Талай бестік қойылыпты Маратқа.
Септік жалғауын тап.Құрдың сөзі:Қоршаған ортаға әрқашанда қайырымды болыңдар.Олай болса , балалар табиғат деген бізді қоршаған орта тау, тас, су, ауа, жер, құс.Табиғаттың адамға берері мол. Өсімдікдіктерді алсақ- ол отын да, құрылыс материаллы да, дәрі-дәрмек те. Адам саялайтын көлеңке, қағаз, шырпы, мал азығы. сондықтан да табиғатты қорғауымыз керек. Ол үшін ағашты сындырмау, гүлдерді жұлмау, орманға қоқыс тастамау, құстарды аялау керек.Қысқы орманды тамашаладық. Жолда сыныбымызға келгенше тест тапсырмасын орындайық1. Барыс септігінің жалғауын тапА) -ға, -ге, -қа, -кеӘ) -мен, -бен, -пенБ) -ның, -нің, -тың, -тің2. Кім?не?сұрақтарына жауап беретін септікА)атау септікӘ)барыс септікБ)көмектес септік3. Ілік септікте тұрған сөзді тапҮйдің қабырғасын балшықпен сыладымА)үйдіңӘ)қабырғасынБ)балшықпен4. Табы септіктегі сөз қай сөзбен байланысып тұрӘсет ағашты арамен кесті.А)ӘсетӘ)кестіБ)араменҮйге тапсырма :ереже
ІV Сабақты бекіту - Балалар, бүгін сабақта не істедік? - Табыс септікте қандай жалғау бар? - -ды/ - ді қашан жазылады? - -ты/ - ті қашан жазылады ?
-ны/ - ні қашан жазыладыРебята вам понравился урок? Рефлексия: ребята у нас сначала урока был в гостях сауысқан, қоян, құр. Смотрите зимний солнечный день и вам нужно выбрать соответствующий цвет . Синий цвет – «Мне все равно» Красный цвет – «Мне не понравилось» Розовый цвет – «Мне все понравилось» .
- Сабағымыз аяқталды. Сау болыңдар!
Собираемся в поход (Винительный падеж) А давай в поход пойдём?!И друзей с собой возьмём.
Я их складывать начну,Ты ж на помощь поспеши,Что нам надо взять, скажи!Но послушай мой совет:Укажи какой предметМы в поход с тобой возьмём,Назови его, потом«ді» добавь, и я поймуИ предмет в рюкзак сложу. Помни мой совет простой:Если хочешь ты с собойВзять конкретные предметы,Называешь их, при этомК их названью должен ты«ді» добавить или «ды». Всё в рюкзак с тобой сложилиИли что-то позабыли?Вот предметы пред тобой,Что ещё возьмём с собой? К твёрдым мы словам должныДобавлять ни «ті», а «ты».
Ты представь, что нам куда-тоЭти взять предметы надо.Все их верно назови,«ті» добавив или «ты»Всё теперь в поход собрали!Но немного разбросалиВещи разные, игрушки…Нам прибраться срочно нужно!
kopilkaurokov.ru
